Đau hông là một trong những than phiền thường gặp trong khám bệnh, không chỉ ở người cao tuổi mà cả ở người trẻ, người chơi thể thao hoặc nhân viên văn phòng. Tuy nhiên, do khớp háng nằm sâu và cấu trúc rất phức tạp, nguyên nhân gây đau thường khó xác định. Nhiều trường hợp điều trị kéo dài nhưng không cải thiện vì người bệnh hiểu sai về nguồn gốc cơn đau hoặc áp dụng các biện pháp không phù hợp.
Bài viết này giúp bạn nhìn toàn diện hơn về đau hông: từ cơ chế lan truyền cơn đau, dáng đi, gân cơ vùng hông cho đến những yếu tố giải phẫu sâu bên trong khớp. Khi hiểu đúng, bạn sẽ biết lúc nào nên nghỉ ngơi, lúc nào nên tập luyện, và khi nào cần đánh giá chuyên sâu.
1. Vị trí cơn đau có thể đánh lừa bạn
Một trong những đặc điểm gây nhầm lẫn nhất của đau hông là vị trí không phản ánh đúng nguồn gốc. Đây là hiện tượng “đau quy chiếu”, khi cơn đau xuất hiện ở một vùng nhưng nguồn phát lại nằm nơi khác.
Đau vùng hông có thể bắt nguồn từ:
- Cột sống thắt lưng: thoát vị đĩa đệm, hẹp ống sống, thoái hóa khớp liên mấu.
- Khớp cùng-chậu: thường gây đau ở mặt sau hoặc mặt bên hông.
- Thoát vị bẹn: gây đau lỏng lẻo vùng trước hông.
- Cơ quan trong ổ bụng hoặc vùng chậu.
Ngược lại, tổn thương thật sự ở khớp háng có thể khiến đau lan xuống mặt trước đùi, mặt trong đùi, đôi khi tới đầu gối do sự chi phối thần kinh chung.
Hiểu rõ đặc điểm lan tỏa này rất quan trọng. Nếu nguyên nhân nằm ở cột sống, thì xoa bóp hay kéo giãn vùng hông sẽ ít hiệu quả. Đây cũng là lý do chuyên gia không dựa duy nhất vào vị trí người bệnh chỉ tay, mà phải kết hợp thăm khám toàn diện.
2. Dáng đi là tấm gương phản chiếu sức khỏe khớp háng
Dáng đi của bạn tiết lộ nhiều thông tin hơn bạn nghĩ. Chỉ cần quan sát vài bước đã giúp chuyên gia phác thảo được vấn đề của khớp và gân cơ quanh hông.
Một số dấu hiệu quan trọng:
• Dấu Trendelenburg
Khi đứng một chân, nếu cơ mông nhỡ và mông bé yếu, khung chậu sẽ bị nghiêng, bên chân nhấc lên bị “sụt” xuống. Người đi kiểu này thường có cảm giác lắc lư ở thân mình. Dấu Trendelenburg không chỉ cho thấy yếu cơ mà còn liên quan đến nhiều bệnh lý gân vùng mấu chuyển lớn.
• Dáng đi chống đau
Người bệnh rút ngắn thời gian chịu trọng lực trên bên đau, tạo cảm giác đi khập khiễng. Đây thường là phản ứng tự nhiên khi khớp hoặc gân đang bị kích thích.
• Dáng đi coxalgic
Người bệnh nghiêng thân về phía chân đau để giảm lực tác động lên khớp. Dáng đi này thường xuất hiện trong viêm khớp háng hoặc rách sụn viền.
Những thay đổi này đôi khi xuất hiện trước cả khi cơn đau trở nên rõ rệt, nên quan sát dáng đi là một dấu hiệu sớm của rối loạn chức năng khớp háng.
3. Đau mặt ngoài hông – hiểu đúng để điều trị đúng
Rất nhiều bệnh nhân được chẩn đoán “viêm bao hoạt dịch mấu chuyển lớn”. Tuy nhiên, quan niệm này đã thay đổi đáng kể trong những năm gần đây.
Ngày nay, thuật ngữ chính xác hơn là hội chứng đau mấu chuyển lớn (Greater Trochanteric Pain Syndrome – GTPS). Các nghiên cứu cho thấy phần lớn trường hợp liên quan đến:
- Bệnh gân cơ mông nhỡ hoặc mông bé
- Rách gân
- Viêm bao gân
Nghĩa là vấn đề nằm ở gân, không phải túi hoạt dịch.
Điều này thay đổi cách điều trị:
- Chỉ uống thuốc kháng viêm thường không đủ.
- Điều quan trọng hơn là chương trình tập tăng sức mạnh gân cơ, cải thiện kiểm soát hông và tối ưu tải trọng lên vùng gân.
- Các kỹ thuật vật lý trị liệu như tập sức mạnh, kiểm soát chuyển động và điều chỉnh dáng đi mang lại hiệu quả bền vững hơn.
Nếu bạn bị đau mặt ngoài hông lâu ngày, đặc biệt khi nằm nghiêng hoặc leo cầu thang, nhiều khả năng nguyên nhân nằm ở gân – không phải bao hoạt dịch.
4. Sụn viền ổ cối – “vòng đệm” quan trọng cho sự ổn định khớp
Sâu bên trong khớp háng, sụn viền (labrum) lót quanh rìa ổ cối tạo thành một vòng đệm giúp ổ cối sâu hơn và tạo hiệu ứng hút giữ chỏm xương đùi. Cơ chế này giúp khớp:
- ổn định hơn,
- giảm tải lên sụn khớp,
- kiểm soát chuyển động mượt mà.
Khi sụn viền bị rách, người bệnh có thể:
- nghe tiếng lụp cụp, tách khớp,
- cảm giác khớp bị “mắc” khi xoay,
- đau sâu trong vùng bẹn, đặc biệt khi ngồi lâu hoặc xoay người.
Tổn thương sụn viền khá phổ biến ở người chơi thể thao, người hay tập các động tác xoay hông hoặc người có hình dạng xương bất thường.
5. Cấu trúc xương cũng có thể là nguyên nhân – nhất là ở người trẻ
Hội chứng chạm khớp háng (Femoroacetabular Impingement – FAI) xảy ra khi xương đầu đùi hoặc ổ cối phát triển bất thường khiến hai mặt khớp va chạm vào nhau. Đây là nguyên nhân phổ biến ở người trẻ, người chơi thể thao hoặc người vận động nhiều.
Có hai kiểu chính:
- Cam: phần đầu – cổ xương đùi không tròn đều khiến khi gập hoặc xoay hông dễ “cọ” vào ổ cối.
- Kìm (Pincer): ổ cối che phủ quá mức, kẹp mô mềm khi vận động.
FAI có thể gây đau vùng bẹn, đau khi ngồi lâu, cảm giác cứng hông buổi sáng hoặc đau khi xoay người. Nếu không phát hiện sớm, va chạm kéo dài có thể làm tổn thương sụn viền và sụn khớp.
Điều quan trọng là: FAI không phải thoái hóa, mà do hình dạng xương bẩm sinh hoặc phát triển trong giai đoạn tăng trưởng.
Kết luận: Cần cách tiếp cận toàn diện
Đau hông không đơn giản và không phải lúc nào cũng do viêm hay thoái hóa. Cơn đau có thể liên quan đến gân, sụn viền, cấu trúc xương hoặc thậm chí từ cột sống lan xuống. Vì vậy, việc điều trị triệu chứng đơn thuần (xoa bóp, chườm nóng, thuốc giảm đau) thường không mang lại hiệu quả bền vững.
Một đánh giá đầy đủ bao gồm tư thế, dáng đi, cơ lực, tầm vận động và tiền sử hoạt động là chìa khóa để tìm ra nguyên nhân thật sự. Khi hiểu đúng vấn đề, hướng điều trị – từ tập luyện, điều chỉnh hoạt động đến can thiệp – sẽ phù hợp và hiệu quả hơn nhiều.
Nếu bạn đang gặp đau hông dai dẳng, hãy coi đó như một tín hiệu cơ thể gửi đến. Lắng nghe nó đúng cách sẽ giúp bạn xử lý sớm và tránh những biến chứng không đáng có.
Minh Dat Rehab
