Cập nhật lần cuối vào 15/10/2023
Thử nghiệm lâm sàng liệu pháp siêu phân tử này có thể được bắt đầu vào năm 2022.
Mỗi năm trên thế giới có khoảng nửa triệu người bị chấn thương cột sống do tai nạn giao thông, ngã hoặc là nạn nhân của các hành vi bạo lực. Hậu quả của một chấn thương như vậy rất khủng khiếp. Nó có thể vĩnh viễn cướp đi khả năng vận động của họ.
Nạn nhân thường bị liệt nửa người dưới hay thậm chí liệt cả tứ chi. Mọi bác sĩ tốt nghiệp từ trường y đều bị ám ảnh bởi dòng chữ: “Không có cách nào đảo ngược tổn thương tủy sống”, thường được nhấn mạnh trong mọi giáo trình y khoa để làm nổi bật việc phòng ngừa các chấn thương dạng này, hoặc chuẩn bị các biện pháp hỗ trợ cuộc sống cho bệnh nhân nếu họ sống sót.
Điều đó có nghĩa là nếu một người thân của bạn phải vào phòng mổ sau tai nạn chấn thương cột sống, hãy bắt đầu nghĩ đến một chiếc xe lăn, những buổi vật lý và cả tâm lý trị liệu cho họ sau này.
Bản thân ca mổ sẽ không giúp ích. Các bác sĩ chỉ đang cố gắng dọn dẹp lại các mảnh vỡ trong vết thương mà thôi. Điều này là để giúp bệnh nhân của họ giảm đau, còn vết thương tủy sống là thứ mà các bác sĩ biết mình không thể chữa lành được.
Tuy nhiên, tiên lượng tuyệt vọng đó có thể bắt đầu được thay đổi kể từ bây giờ.
Mục lục
Một liều thuốc tiêm vào cột sống để chữa liệt
Trong một nghiên cứu mới đăng tải trên tạp chí Science, các nhà khoa học đến từ Đại học Northwestern, Hoa Kỳ tuyên bố họ đã phát triển thành công một dạng thuốc tiêm giúp thúc đẩy quá trình tái tạo tế bào và đảo ngược tình trạng liệt ở những con chuột bị chấn thương cột sống.
Những con chuột này vốn bị liệt nửa người dưới nhưng khi tiêm thuốc đã đi lại được sau 4 tuần. Với kết quả bước đầu vô cùng hứa hẹn này, các nhà khoa học dự định sẽ nộp đơn thử nghiệm loại thuốc này trên người vào đầu năm 2022 tới.
“Mục đích nghiên cứu của chúng tôi là phát triển một liệu pháp có thể được ứng dụng sang con người, mang nó tới các bệnh viện để giúp ngăn ngừa các ca liệt nặng sau chấn thương hoặc những người bị liệt do mắc bệnh hiểm nghèo“, tiến sĩ Samuel Stupp, người dẫn đầu cuộc nghiên cứu cho biết.
Ngoài chấn thương trực tiếp ảnh hưởng đến cột sống, các biến chứng từ bệnh ung thư, viêm tủy sống, đột quỵ, thậm chí loãng xương cũng có thể gây liệt.
Chữa liệt từ lâu đã trở thành một trong những mục tiêu khó chinh phục nhất của y học hiện đại. Một vài năm trở lại đây, các bác sĩ đã liên tục thử nghiệm tất cả các biện pháp tiên tiến nhất mà họ có thể nghĩ ra: Từ sử dụng tế bào gốc để tạo ra tế bào thần kinh mới trong ống tủy, liệu pháp gen cho phép cơ thể sản xuất một số protein hỗ trợ phục hồi dây thần kinh, cho đến tiêm trực tiếp các protein đó vào cột sống. Tuy nhiên, đa số các cách tiếp cận này đều rất đắt đỏ và kết quả thu được từ đó cũng khá hạn chế.
Vì vậy để tìm ra một hướng đi khác, nhóm nghiên cứu đến từ Đại học Northwestern đã sử dụng đến các sợi nano để bắt chước kiến trúc của ma trận ngoại bào – một mạng lưới các phân tử tự nhiên bao quanh mô tủy sống có nhiệm vụ nâng đỡ các tế bào của nó giống như giàn giáo.
Mỗi sợi nano này có đường kính nhỏ hơn sợi tóc người khoảng 10.000 lần và chúng được tạo thành từ hàng trăm nghìn phân tử hoạt tính sinh học được gọi là peptide. Khi được tiêm dưới dạng gel vào mô xung quanh tủy sống, ma trận nano này sẽ giúp truyền tín hiệu và thúc đẩy quá trình tái tạo tế bào thần kinh bị tổn thương.
Trong thử nghiệm với hai nhóm chuột bị liệt vì chấn thương tủy sống, những con chuột được tiêm gel nano đã hồi phục khả năng đi lại sau 4 tuần. Còn nhóm chuột không được điều trị tiếp tục bị liệt vĩnh viễn, kết quả nghiên cứu cho biết.
Để kiểm tra thuốc đã có tác dụng thế nào dưới cấp độ tế bào, các nhà nghiên cứu đã quan sát quá trình hồi phục mô tủy sống của chuột dưới kính hiển vi. Họ nhận thấy gel ma trận nano đã giúp tái sinh những sợi trục từng bị đứt của tế bào thần kinh. Các mô sẹo hình thành từ tổn thương, thứ hoạt động như một rào cản vật lý ngăn chặn quá trình tái tạo và chữa lành tế bào, cũng được giảm thiểu đáng kể.
Trái ngược với đó là sự hồi sinh kỳ diệu của nhiều tế bào thần kinh vận động, được cung cấp chất dinh dưỡng đầy đủ thông qua các mạch máu mới hình thành trong vết thương. Các mạch máu này được khơi dòng trở lại bằng hệ thống giàn giáo mà gel ma trận nano tạo ra.
Hơn nữa, bản thân các tế bào thần kinh cũng được củng cố. Một lớp cách điện xung quanh sợi trục tế bào gọi là myelin đã được cải tổ. Lớp cách điện này đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc truyền tín hiệu điện thần kinh, các tín hiệu này chính là thứ giúp điều khiển mọi vận động trên cơ thể bạn.
Liệu pháp cũng được chứng minh là an toàn, bởi vật liệu sử dụng để làm gel nano là vật liệu phân hủy sinh học. Sau khi chúng hoàn thành nhiệm vụ chỉ một vài tuần, các ma trận giàn giáo mà chúng tạo ra sẽ tự động bị hòa tan và trở thành thức ăn cho tế bào.
Tủy sống chuột gần như bị cắt đứt ở ngày đầu tiên (ảnh trên) và hồi phục gần như hoàn toàn ở tuần thứ 12 sau khi điều trị. Các mạch máu tái tạo (màu đỏ) phát triển thông qua các tế bào tủy sống (màu xanh lam) các mô hỗ trợ tế bào (màu xanh lá cây).
Làm cho các phân tử “nhảy múa”
Một phát hiện quan trọng khác của nghiên cứu này đó là khi các nhà khoa học làm cho các sợi gel ma trận nano rung động, những con chuột thậm chí đã hồi phục nhanh hơn cả chuột được tiêm gel ma trận nano thường.
Tiến sĩ Stupp giải thích đó là do các thụ thể trong tế bào thần kinh và các tế bào khác liên tục di chuyển xung quanh. Làm rung động các phân tử trong gel nano có thể giúp chúng kết nối với tế bào thần kinh hiệu quả hơn. Ngược lại, nếu cứ để chúng đứng yên một chỗ, các sợi nano này sẽ không bao giờ hòa nhập được vào “điệu nhảy” của các tế bào trong cơ thể.
“Đây là một cải tiến mà chưa có bất kỳ ai thực hiện trước đây. Chúng tôi đã kiểm soát chuyển động chung của hơn 100.000 phân tử trong các sợi nano. Bằng cách làm cho các phân tửu di chuyển, nhảy múa, thậm chí tạm thời thoát ra khỏi những cấu trúc được gọi là polymer siêu phân tử này, chúng có thể kết nối hiệu quả hơn với các thụ thể“, tiến sĩ Stupp nói.
Với thành công bước đầu trên chuột, tiến sĩ Stupp cho biết ông hy vọng mình có thể nộp đơn lên Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (CDC), để xin thử nghiệm lâm sàng liệu pháp gel ma trận nano này trên người vào đầu năm 2022.
Theo thống kê chính thức, chỉ riêng ở Hoa Kỳ đã có gần 300.000 người đang phải sống chung với chấn thương tủy sống. Cuộc sống của những bệnh nhân này sau khi bị liệt trở nên vô cùng khó khăn.
Chi phí trung bình để chăm sóc một người bị liệt cả đời có thể lên tới hàng triệu USD. Tuổi thọ của họ cũng bị suy giảm đáng kể và không có bất kỳ cải thiện nào kể từ năm 1980 trở lại đây.
“Tôi muốn thông qua nghiên cứu của mình giải quyết được phần nào vấn đề này“, tiến sĩ Stupp nói. “Thách thức bây giờ là FDA sẽ xem xét liệu pháp này như thế nào vì đó thực sự là một liệu pháp hoàn toàn mới”.
THANH LONG, Tham khảo Sciencealert
THEO PHÁP LUẬT & BẠN ĐỌC