Cập nhật lần cuối vào 16/03/2023
TẬP LUYỆN SAU THAY KHỚP HÁNG
Xem lại PHỤC HỒI CHỨC NĂNG SAU THAY KHỚP HÁNG. P1, ĐẠI CƯƠNG
Mục lục
Giai đoạn bảo vệ tối đa sau Phẫu thuật
Khiếm khuyết thường gặp trong giai đoạn cấp và bán cấp của lành vết thương và sau phẫu thuật gồm:
- Đau do mổ
- Giảm tầm vận động khớp
- Căng, yếu cơ.
- Khiếm khuyết thăng bằng và giữ vững tư thế
- Giảm vận động chức năng (dịch chuyển, đi lại) (do loại phẫu thuật…)
Tiếp cận:
Giáo dục bệnh nhân giảm nguy cơ các biến chứng sau phẫu thuật, đặc biệt trật khớp háng.
- Các cẩn trọng về chịu trọng lượng trong các hoạt động chức năng.
- Tất cả các bệnh nhân cần phải được yêu cầu hạn chế gấp háng <90 độ và xoay < 45 độ trong 6 tuần.
Tập luyện chọn lọc và chức năng bắt đầu ngày hôm sau phẫu thuật, thường kỹ thuật viên tập 2 buổi/ngày cho đến khi xuất viện, thường vào ngày 3-4 sau phẫu thuật. Các bài tập được chỉ định cho bệnh nhân tập hàng giờ là lý tưởng nhất.
Các mục tiêu và can thiệp.
Các mục tiêu và can thiệp sau áp dụng cho những ngày đầu nằm viện và tiếp tục đến một vài tuần sau khi bệnh nhân ở nhà.
(1) Phòng ngừa các biến chứng hô hấp và mạch máu.
- Bài tập bơm cổ chân
- Thở sâu phòng xẹp phổi hoặc viêm phổi
(2) Phòng trật khớp hoặc bán trật khớp
- Giáo dục bệnh nhân và người nhà về hạn chế vận động, an toàn khi di chuyển trên giường, dịch chuyển, các cẩn trong trong sinh hoạt hàng ngày khác.
- Theo dõi các dấu hiệu, triệu chứng trật khớp như ngắn chi.
(3) Đạt được độc lập chức năng trước khi xuất viện.
- Tập di chuyển trên giường và dịch chuyển, kết hợp các hạn chế vận động và chịu trọng lượng.
- Đi lại với dụng cụ trợ giúp (thường là khung đi hoặc nạng) ngay sau phẫu thuật, tuân theo các hạn chế chịu trọng lượng.
GHI CHÚ: đứng lên từ ghế thấp tạo lực tải cao lên khớp háng gấp 8 lần trọng lượng cơ thể và dễ gây trật khớp ra sau nếu mổ đường sau cho đến khi mô mềm quanh khớp háng đã lành đủ (ít nhất 6 tuần)
(4) Duy trì mức sức mạnh và sức bền chức năng của tay và chân không phẫu thuật.
- Các bài tập kháng trở chủ động theo các mẫu vận động chức năng, nhắm vào các cơ sử dụng khi dịch chuyển và đi lại với dụng cụ trợ giúp.
(5) Phòng ngừa ức chế phản xạ và teo cơ ở chi mổ.
- Tập gồng cơ dưới mức tối đa các cơ tứ đầu, duỗi háng, dạng háng- chỉ đủ để tạo co cơ.
Cẩn trọng: nếu có cắt mấu chuyển, tránh co cơ đẳng trường các cơ dạng háng trong giai đoạn sớm sau phẫu thuật.
(6) Phục hồi lại vận động và kiểm soát chủ động chi được mổ.
- Khi ở giường, tập chủ động có trợ giúp háng trong tầm bảo vệ.
- Các bài tập gấp và duỗi gối chủ động khi ngồi ở ghế, nhấn mạnh cuối độ duỗi tiến triển đến gấp háng và gối chủ động (trượt gót), dạng háng loại trọng lượng bằng cách trượt chân lên một về mặt ít ma sát, và xoay chủ động giữa xoay ngoài hoặc xoay trong đến trung tính phụ thuộc loại phẫu thuật. Tập các bài tập này khi nằm ngửa trên giường.
- Các bài tập chủ động khớp háng khi đứng với gối gập và chống tay để giữ thăng bằng.
- Gấp và duỗi háng chuỗi đóng, chỉ đặt mức trọng lượng cho phép lên chân mổ.
(7) Phòng ngừa co rút gập khớp háng.
- Tránh sử dụng gối đặt dưới gối ở chân mổ.
Xem video: Tập luyện sau thay khớp háng tuần 1-4
Giai đoạn bảo vệ trung bình và tối thiểu
Bắt đầu khoảng 4-6 tuần sau mổ.
Mức độ bảo vệ khớp háng thay đổi tùy theo bệnh nhân. Mức độ bảo vệ trung bình có thể cần cho đến 12 tuần sau mổ. Tuy nhiên, lành mô mềm và xương tiếp tục đến 1 năm sau phẫu thuật.
Các bài tập trong giai đoạn này thường là một phần trong một chương trình tại nhà.
Các bài tập chú trọng và phục hồi sức mạnh, sự vững và thăng bằng tư thế, sức bền cơ và tim phổi, tầm vận động đến mức chức năng và dần dần đạt đến các hoạt động chức năng. Các cẩn trọng sau phẫu thuật trong sinh hoạt hàng ngày được tiếp tục đến ít nhất 12 tuần và thường dài hơn.
Giáo dục bệnh nhân để chuẩn bị trở lại các hoạt động ở nhà, việc làm, giải trí. Trở lại mức chức năng đầy đủ có thể cần 6-8 tháng.
Để kéo dài thời gian của khớp nhân tạo, bệnh nhân cần được khuyến cáo thường xuyên tránh các thể thao và hoạt động tác động cao.
Xem video: Tập luyện sau thay khớp háng tuần 4-6
Các mục tiêu và can thiệp.
(1) Phục hồi sức mạnh và sức bền cơ.
- Các bài tập chuỗi mở ở tầm cho phép ở chân mổ kháng lại sức cản nhẹ. Chú trọng tăng số lần lập lại hơn là kháng trở.
- Các bài tập chuỗi đóng hai chân như mini-squats kháng lại kháng trở đàn hồi nhẹ hoặc khi giữ trọng lượng nhẹ ở hai tay khi đứng được cho phép.
- Các bài tập chuỗi đóng một bên như bước lên trước và sang bên (bậc thấp).
- Các bài tập kháng trở ở các phần khác để cải thiện chức năng.
(2) Cải thiện sức bền tim phổi.
- Chương trình thể dục nhịp điệu như đạp xe, bơi, thể dục dưới nước.
(3) Giảm co rút trong khi tuân thủ các cẩn trọng vận động.
- Kéo dãn ở tư thế nằm ngửa (tư thế Thomas): kéo gối chân lành đến ngực trong lúc thư giãn háng mổ.
- Nằm sấp để kéo dãn các cơ gấp háng khi lăn sang nằm sấp được phép và chịu được.
Cẩn Trọng : ý kiến phẫu thuật viên khi kéo dãn cơ gập háng trong trường hợp phẫu thuật phía trước.
(4) Cải thiện sự vững tư thế, thăng bằng, dáng đi.
- Sử dụng gậy và chịu trọng lượng dần lên chân mổ.
- Khi sử dụng gậy, tập đi lên bề mặt không bằng phẳng hoặc mềm để tập thăng bằng.
- Tập tư thế khi đi, chú ý thân thẳng, bước đều, tư thế hai chân đối xứng trung tính.
- Tiếp tục dùng gậy cho đến khi không còn hạn chế chịu trọng lượng.
(5) Chuẩn bị mức hoạt động chức năng đầy đủ.
- Kết hợp các bài tập sức mạnh, sức bền và thăng bằng vào các hoạt động chức năng. Khi cho phép chịu trọng lượng, tập mạnh cơ háng và gối bằng các hoạt động chức năng như lên xuống cầu thang.
- Tăng dần thời gian và khoảng cách đi mỗi 2-4 ngày.
- Giáo dục bệnh nhân tầm quan trọng chọn các hoạt động giảm thiểu các lực và yêu cầu lên khớp giả.
Kết quả
Kết quả lâu dài tốt đến rất tốt 90% – 95% bệnh nhân.
Cải thiện tầm vận động, cơ lực, sự vững tư thế, vận động chức năng đáng kể nhưng từ từ sau mổ. bệnh nhân thường đạt 90% mức chức năng mong đợi vào cuối năm thứ nhất và đạt tối đa sau 2-3 năm.
Thang điểm theo dõi: Thang điểm Oxford khớp háng (Oxford Hip Scale), HHS (Harris Hip Scale)
Tác động của PHCN..
- Ít có nghiên cứu và hiện chưa đủ chứng cứ xác định mức điều trị vật lý thích hợp cho THA.
- Phục hồi chức năng có một vai trò nhưng hiệu quả của các chương trình sau phẫu thuật chưa được xác định.
Xem thêm:
Chương trình tập luyện của VANDERBILT MEDICAL CENTER DEPARTMENT OF PHYSICAL THERAPY
TẬP LUYỆN SAU THAY KHỚP HÁNG NHÂN TẠO (Bs. Nguyễn Thành Chơn; Trưởng Khoa khớp háng khớp gối BV SÀI GÒN -ITO)