Giới thiệu
Khi nhắc đến Parkinson, nhiều người nghĩ đến một người cao tuổi với đôi tay run rẩy. Nhưng căn bệnh thoái hoá thần kinh phổ biến thứ hai này phức tạp hơn nhiều.
Những nghiên cứu gần đây cho thấy, Parkinson không chỉ là bệnh “vận động” mà là rối loạn toàn thân, ảnh hưởng đến nhiều hệ thần kinh khác nhau. Dưới đây là một số phát hiện thú vịcó thể thay đổi hoàn toàn cách bạn nhìn về căn bệnh này.
Triệu chứng đầu tiên thường không phải là run
Parkinson nổi tiếng là bệnh gây run, nhưng những dấu hiệu sớm nhất lại thường không liên quan đến chuyển động.
Trước khi run hoặc cứng cơ xuất hiện, nhiều bệnh nhân đã trải qua táo bón, mất khứu giác, rối loạn giấc ngủ REM (cử động mạnh trong mơ) hoặc trầm cảm — đôi khi hàng chục năm trước khi được chẩn đoán.
Điều này cho thấy bệnh không chỉ ảnh hưởng đến vùng não điều khiển vận động, mà còn lan rộng qua hệ thần kinh tự chủ, giấc ngủ, cảm xúc và tiêu hóa.
XEM THÊM: BỆNH PARKINSON. SINH BỆNH HỌC VÀ TRIỆU CHỨNG HỌC
Căn bệnh có thể bắt đầu từ… ruột hoặc mũi
Một giả thuyết nổi tiếng của nhà khoa học Heiko Braak cho rằng Parkinson có thể “khởi phát từ ruột”.
Theo đó, protein α-synuclein bất thường có thể xuất hiện ở hệ tiêu hóa hoặc khoang mũi, rồi “di chuyển ngược” theo dây thần kinh phế vị lên não, gây tổn thương vùng chất đen – nơi sản xuất dopamine.
Giả thuyết này giải thích vì sao táo bón và mất khứu giác xuất hiện sớm. Tuy nhiên, không phải ai cũng theo mô hình này: một số người có dạng “khởi phát từ não”, cho thấy Parkinson thực ra là một tập hợp nhiều kiểu bệnh khác nhau.
Chẩn đoán Parkinson không hề đơn giản
Dù có những biểu hiện đặc trưng, Parkinson là một chẩn đoán khó. Các nghiên cứu cho thấy độ chính xác trung bình chỉ khoảng 80%, và có tới 1/5 trường hợp bị chẩn đoán nhầm.
Nguyên nhân là vì triệu chứng của Parkinson dễ nhầm với run vô căn, parkinson do mạch máu, hoặc hội chứng parkinson không điển hình.
Ngay cả các bác sĩ thần kinh giàu kinh nghiệm đôi khi cũng chỉ có thể khẳng định chẩn đoán sau một thời gian theo dõi. Vì vậy, bệnh nhân nên được đánh giá bởi chuyên gia về rối loạn vận động, để tránh chẩn đoán sai hoặc điều trị không phù hợp.
“Nỗi sợ Levodopa” là vô căn cứ
Levodopa vẫn là “chuẩn vàng” giúp kiểm soát các triệu chứng vận động. Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân – thậm chí một số bác sĩ – lo ngại dùng thuốc sớm sẽ làm bệnh tiến triển nhanh hơn.
Các nghiên cứu lớn, như LEAP trial, đã chứng minh Levodopa không gây độc cho tế bào thần kinh, cũng không làm bệnh nặng thêm.
Những rối loạn vận động về sau là do tiến triển tự nhiên của bệnh, chứ không phải do thuốc.
Do đó, không có lý do để trì hoãn điều trị — bởi việc dùng Levodopa đúng lúc có thể giúp người bệnh duy trì chức năng và chất lượng sống lâu hơn.
XEM THÊM: CHẨN ĐOÁN, LƯỢNG GIÁ VÀ ĐIỀU TRỊ – PHCN BỆNH PARKINSON
Cà phê và thuốc lá: những “yếu tố bảo vệ” gây tranh cãi
Nghe có vẻ lạ, nhưng nhiều nghiên cứu ghi nhận người uống cà phê thường xuyên hoặc hút thuốc lá có nguy cơ mắc Parkinson thấp hơn.
Tuy nhiên, đây chỉ là mối liên hệ thống kê, không có bằng chứng nhân quả.
Caffeine có thể ảnh hưởng đến hoạt động của dopamine, còn nicotine có thể tác động lên các thụ thể thần kinh, nhưng điều đó không có nghĩa là ta nên hút thuốc để “phòng Parkinson”.
Trên thực tế, tác hại của thuốc lá vượt xa mọi lợi ích giả định, và các nhà khoa học vẫn đang tìm cách hiểu cơ chế sinh học đằng sau hiện tượng này.
Nam và nữ bị ảnh hưởng khác nhau
Parkinson không “công bằng” giữa hai giới. Nam giới mắc bệnh nhiều hơn (tỷ lệ 1,5:1), nhưng phụ nữ lại có trải nghiệm bệnh phức tạp hơn.
Phụ nữ thường khởi phát muộn hơn, nhưng dễ bị rối loạn vận động do thuốc, trầm cảm, và rối loạn tiết niệu hơn.
Điều đáng nói là phụ nữ vẫn ít được đại diện trong các nghiên cứu lâm sàng, khiến việc hiểu và điều trị cho họ gặp nhiều hạn chế.
Những khác biệt này nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết của y học cá thể hoá – nơi giới tính được xem là một yếu tố quan trọng trong điều trị.
Parkinson không chỉ là bệnh của người già
Dù nguy cơ tăng theo tuổi, khoảng 10–15% bệnh nhân Parkinson khởi phát trước 50 tuổi, thậm chí có người chỉ mới ngoài 30.
Ở nhóm này, bệnh tiến triển chậm hơn nhưng lại gây ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp, gia đình và tâm lý.
Nhận biết sớm giúp can thiệp kịp thời và duy trì khả năng sống độc lập lâu dài hơn.
Kết luận
Parkinson không chỉ là bệnh của chuyển động, mà là câu chuyện phức tạp về toàn bộ hệ thần kinh và lối sống con người.
Từ giả thuyết bệnh bắt nguồn từ ruột, đến những hiểu lầm về thuốc và sự khác biệt giới tính, mỗi khám phá mới đang giúp chúng ta phá bỏ định kiến cũ và mở ra hy vọng mới cho hàng triệu người sống chung với căn bệnh này.
Minh Dat Rehab
